Asteartea, 2023ko otsailaren
21a.
Kataluniarra 9 urterekin hasi zen xakean
jokatzen. GORKA RUBIO / FOKU
MIRIAM
PARKHURST. Osabak animatu zuen xakean
jokatzera. MARISOL
RAMIREZ / FOKU
CECILIA
PEREZ. Ikastolan hasi zen jokatzen. BERRIA
Oraindik ere gutxiago dira
xakean
lehiatzen diren emakumeak, gizonekin alderatuz gero. Egoera hori
iraultzeko
estrategia eta ikuspegi desberdinak dituzte xakearen inguruan lanean
ari diren
erakundeek eta federazioek.
Berdintasuna,
xakearen erronka
eta etorkizuna
Josu Tornay
Beste kirol gehienetan bezala, xakearen munduak badu
zer
konpondua berdintasunaren alorrean. Torneo ia guztiak mistoak dira,
baina
horren atzean bestelako arazoak ezkutatzen dira: nagusiena, kopuru
aldetik
askoz gutxiago direla oraindik ere maila gorenean lehiatzen diren
emakumezkoak,
gizonezkoekin alderatuz gero. Adinean gora egin ahala, gainera, aldea
handiagoa
da. Horren arrazoiak askotarikoak dira, eta konponbidea ere ez da
bakarra
izango. Estrategia kirol bat da xakea, eta erakundeek eta federazioek
ere
askotariko estrategiak dituzte egoera iraultzeko.
Historiari erreparatuta, emakume xakelari ezagunenak
Polgar
ahizpak dira: Zsuzsa, Zsofia eta Judit. Hungariarrak dira, eta Judit
12 urtez
azpiko munduko txapeldun izan zen. Txapelketa mistoa zen. Gainera,
historiako
maisu handi gazteena izatea lortu zuen, 15 urterekin. Nazioarteko Xake
Federazioko (FIDE) zerrendetan hamar onenen artean kokatu zen 1996ko
urtarrilean, eta torneo ospetsuenetan puntako emaitzak lortu zituen.
Ez zuen
emakumezkoentzat propio ziren torneoetan parte hartu. Soilik torneo
mistoetan
jokatuko zuela erabaki zuten hasieratik haren gurasoek, eta gerora
hark ere
horri eutsi zion. 2014an erretiroa hartu zuen. Polgarrek iruzkin
matxistak
jasan zituen bere aurkari batzuengandik. Oihartzun gehien izan zuena
Garri
Kasparovena izan zen. Hark adierazi zuen Polgarrek talentu handia
zuela xakean
jokatzeko: «Baina emakume bakar batek ere ez dio eutsiko nire aurkako
lehia
luze bati». Ordu artean hamahiru aldiz jokatu zuten elkarren aurka.
Hiru aldiz
berdindu zuten, eta beste hamarretan Kasparovek irabazi zuen. Baina
adierazpen
horien ostean, 2002an, Moskun, Polgarrek irabazi egin zion. Bobby
Fischer ere
bere garaian Kasparoven moduan mintzatu zen, eta 2015ean Nigel Short
maisu
handi ospetsuak zalaparta handia sortu zuen. «Nesken burmuina ez dago
prestatuta xakean jokatzeko» esan zuenean.
Egun, FIDEko zerrendan ranking onena duen emakumea
Yifan Hou txinatarra
da, eta munduko 110. postuan dago; bigarren emakumea, berriz,
Aleksandra
Goriatxkina errusiarra da, eta 287. postuan dago. 1.000 xakelari
onenen artean
hogei emakume daude.
Xakeak duen erronketako bat da, hain zuzen, emakume
gehiago
erakartzea eta horiek gorago agertzea sailkapenean. Izan ere,
kategoriak eta
adina gora joan ahala emakume kopurua gutxituz doa. Hori aldatzeko
asmoz,
federazioen artean dagoen eztabaida nagusia txapelketa ereduena da.
Torneo ia
guztiak dira mistoak, nahiz eta badiren gutxi batzuk propio
emakumezkoentzat
direnak.
Espainiako Federazioa da txapelketa mistoak besterik
antolatzen ez dituenetako bat. Bide horretan, Maria Rodrigok,
Espainiako Xake
Federazioko Xakea eta Emakumea Komisioko buruak argi du: «Soilik gizon
zein emakume
elkarrekin lehiatzen bagara lortuko dugu berdintasuna». Euskadiko Xake
Federazioak, berriz, Euskadiko Txapelketa mistoa antolatzen du, baina
baita
propio emakumezkoena ere. «Horiei esker, emakume xakelarien arteko
harremanak
eta sareak sendotu egiten dira, eta uste dugu eredu horrekin errazagoa
eta
erakargarriagoa dela emakumeentzat lehian jarraitzea», dio Eider
Velascok,
Federazioko Berdintasunerako Komisioko zuzendariak.
Baina zer iritzi dute egoeraz benetako
protagonistek, emakume
xakelariek? Eli Ruiz kataluniarra da. 9 urterekin hasi zen xakean,
anaiaren
eskutik. Eskolarteko eskualdeko torneo batean izan zen. Duela lau
urtetik
Donostian bizi da. 2021ean emakumezkoen Gipuzkoako txapeldun izan zen,
eta
hirugarren sailkatu zen Euskadiko txapelketan. Iaz arantza atera ahal
izan zuen
azken horretan, garaipena lortu baitzuen. Bigarren izan zen Miriam
Parkhurst.
Mexikarra da, eta 7 urterekin hasi zen xakean. Osabak animatu zuen
umeentzako
torneo batean parte hartzera. Duela urtebete etorri zen Euskal
Herrira, eta
egun Bilbon bizi da. Cecilia Perez, berriz, Irungoa (Gipuzkoa) da, eta
ikastolan hasi zen jokatzen, 6 urterekin. 12rekin Gros Xake taldean
izena
ematera animatu zen. 2021ean Euskadiko txapeldun izan zen, eta iaz
hirugarren
amaitu zuen.
Bakoitzak bere esperientzia bizi izan du, eta talaia
horretatik mintzatu da. Ruiz emakumezkoen txapelketa propioen aldekoa
da, batez
ere eremu lokalean. «Emakumeen artean xakea bultzatzeko balio
dezaketela uste
dut, eta horrekin batera xakearen ikuspegia aldatzeko. Izan ere,
oraindik ere
gizonezkoen zerbait bezala ikusten da. Profesionaletan, berriz, uste
dut hobe
dela soilik torneo mistoak egotea. Horrek emakumezkoen maila igotzen
lagun
dezakeela uste dut». Kontrakoa uste du Parkhurstek. «Torneo eta sari
propioak egoteak
emakumeak xakera hurbiltzen laguntzen duela uste dut, baita
motibazioari eusten
ere». Perezi bi estrategiak iruditzen zaizkio onuragarriak: «Biak dira
baliagarriak. Espainiako Federazioaren kasuan, emakumezkoen txapelketa
kentzea
erabaki zuen, eta torneo mistoko emakume onenak saritzea. Ondo irten
zela uste
dut. Euskadikoak, berriz, emakumezkoari eutsi dio, eta horrek ere
emakumeen
parte hartzea sustatu du, adin eta maila guztietan. Giro goxo eta
abegikor
batean egin da, gainera».
Torneo gehienak mistoak izanda ere, emakumeen parte
hartzea
baxua da oraindik. Hori adin txikietatik antzematen dela nabarmendu du
Ruizek.
Bere kasua ekarri du gogora: «Ni 9 urterekin hasi nintzen xakean. Hasi
nintzen
klubean beste neska bat zegoen, besterik ez. Horrek nire garapena
baldintzatu
zuen, erosoago nengoelako neskekin lehiatzen eta torneoetan parte
hartzen. Hori
ez zen beti posible izaten». Parkhursten bizipena bestelakoa izan da.
«Nire
kasuan, xakean aurrera egiteko arazo handiena lehiak ekonomikoki
sustatzea izan
da, baina ez emakumea izatea. Nik ez dut sekula diskriminaziorik
pairatu.
Kontrakoa: miresmena jaso dut gizonezko xakelarien aldetik». Perezek
azpimarra
hau egin dio gaiari: «Nire klubean tratu berdina ematen zaie neskei
eta
mutilei. Txikitatik neska-mutilak elkarrekin aritu gara, eta
entrenamendu
berdinak jaso ditugu, Gipuzkoako eta Euskadiko federazioetako
teknifikazio
taldeetara joan garenean. Egia da neska gutxiago ginela, eta horrek
motibazio
apur bat kentzen dizu».
Erreferente falta
Egoera hori aldatzeko bakoitzak dauka bere
ikuspegia. Ruizen
ustez: «Aipatu bezala, gertutasunetik lan handia egin daitekeela uste
dut:
torneoak antolatuz, eskoletan gaia landuz... Horrek urteetan egon
diren
ikuspegiak desmuntatzen lagun dezakeela uste dut. Bestalde,
profesionalean
soilik torneo mistoak antolatzea ere emakumeen maila igoko luke».
Parkhurstek,
berriz, argi du. «Ez dut uste maila berean lehiatzea izan behar duenik
helburua». Perezen arabera, ez dago arrazoi edo konponbide bakar bat.
«Nik uste
dut bizitzako une edo garai bat iristen dela, non interesak eta
ardurak
aldatzen diren, eta neska askorentzat xakeak lehentasuna galtzen duen.
Gainera,
sarritan, emakumezkoen ereduak falta dira xakean, eta horrek emakumeak
xake
komunitatean bakartuta sentitzea ekar dezake. Bestalde, ez dut uste
gizonezkoen
eta emakumezkoen artean xakeari lotutako gaitasunetan alderik
dagoenik. Baina
egia da errendimenduan eragina izan dezaketen desberdintasun batzuk
egon
daitezkeela. Adibidez, gizonezkoek izaera lehiakorragoa dute, eta
horrek
jarraitzera bultzatzen ditu».
Harrobiaren egoera ondo ikusten dute hirurek: «Egun
askoz
neska gehiago ibiltzen gara xakean. Neska gazte asko daude, maila oso
altuarekin etortzen direnak», dio Perezek. Esperientzia apur bat
gehiago dute
Ruizek eta Parkhurst, eta nahiz eta Euskal Herrian denbora gutxi eman,
beren
hausnarketa egin dute. Ruizek ondorengoa adierazi du: «Adin guztietako
jokalariak daude, motibazio handiarekin. Torneoetan giro oso polita
sortzen da,
eta hori ez da leku guztietan ikusten». Parkhurstek ere giroari
erreparatu dio:
«Oso atsegina izaten da».
Beste hainbat kiroletan bezala, xakean ere
emakumezko
erreferenteak falta direla nabarmendu dute. Perezi bere klubean ari
den
Elizabeth Paehtzen joko estiloa gustatzen zaio: «Lehiatzeko modu
ikusgarria
dauka, eta duela gutxi maisu handi titulua lortu zuen». Ruizek Judit
Polgar
jokalari handia miresten du: «Oldarkor aritzen zen, eta joko mota hori
neurearekin identifikatzen dut. Gainera, lan handia egin du gazteen
artean
xakearekiko zaletasuna bultzatzeko». Parkhurstek nahiago du gertukoei
erreparatu.
Egun, Araba, Bizkai eta Gipuzkoan dauden jokalari
federatuen
artean %7 dira emakumeak; Nafarroan, %11. Soilik 18 urte azpiko
lizentziak
hartuta ehunekoak %11 eta %18ra igotzen dira. Miguel Angel Muela
Euskal Xake
Federakuntzako presidenteak argi du: «Xakearen geroa emakumeen parte
hartze
handiagoan dago».
“Hasi nintzenean soilik beste
neska bat
zegoen klubean. Ni erosoago nengoen neskekin jokatzen eta lehiatzen”
Eli Ruiz
Xake jokalaria
“Nik ez dut sekula
diskriminaziorik
jasan. Alderantziz: miresmena jaso dut gizonezko xake jokalarien
aldetik”
Miriam Parkhurst
Xake jokalaria
“Erreferenteak falta dira;
horrek ekar
dezake xake komunitatean emakumeak bakartuta sentitzea”
Cecilia Perez
Xake jokalaria
https://www.berria.eus/paperekoa/1925/022/001/2023-02-21/berdintasuna-xakearen-erronka-eta-etorkizuna.htm